توبرکلوزیس(TB) یا سل، عفونتی مسری است (قابل انتقال از انسان به انسان) که معمولا ریهها را درگیر می کند. این عفونت از طریق ذرات تنفسی (Airborn droplet) فرد آلوده در هنگام عطسه یا سرفه قابل انتقال است. عامل این بیماری نوعی باکتری به نام مایکوباکتریم توبرکلوزیس(Mycobacterium tuberculosis) است. علایم بالینی مبتلایان به این بیماری شامل طیف وسیعی از علایم همچون تب مختصر، سرفه مداوم همراه با تولید خلط، تعریق شبانه و کاهش وزن بیدلیل است.
دسته بندی توبرکلوزیس
توبرکلوزیس فعال(Active TB )
به عفونت فعال در فرد با علایم مشخص توبرکلوزیس گفته می شود، نتایج تست های تشخیصی در خصوص توبرکلوزیس در این بیمار مثبت(غیرطبیعی) است.
توبرکلوزیس نهفته(Latent TB )
به بیماری گفته می شود که تست پوستی یا خونی غیر طبیعی در خصوص توبرکلوزیس دارد،اما فاقد علایم بالینی است.
این وضعیت بیانگر این است که این فرد به مایکوباکتریوم توبرکلوزیس آلوده است اما باکتری در فاز نهفته یا غیر فعال بهسر میبرد. این بیماران قابلیت انتقال بیماری به سایرین را ندارند.
توبرکلوزیس مقاوم به درمان((Multidrug-resistant TB (MDR-TB)
نوعی از توبرکلوزیس فعال است که عامل آن به درمانهای رایج مورد استفاده مقاوم است.
ریسک فاکتورهای ابتلا به توبرکلوزیس
- ضعف سیستم ایمنی، مثلا مبتلایان به دیابت، ایدز یا آلودگی به HIV
- اقامت یا سفر به کشورهایی که توبرکلوزیس در آنها اندمیک(endemic)
- اشتغال در مراکز بهداشتی درمانی و یا آسایشگاهها
- زندگی در مکانهای خیلی شلوغ که تهویهی مناسبی ندارد.
ارزیابی موارد مشکوک به توبرکلوزیس
تست پوستی توبرکولین( PPD یا Purified Protein Derivative ):در پاسخ به تزریق این ماده، اگر فرد آلوده به TB باشد، پاسخ سلولهای ایمنی سبب سفت شدن اطراف ناحیهی تزریق( ایندوراسیون) میشود، این ایندوراسیون ۴۸ تا ۷۲ ساعت پس از تزریق مورد ارزیابی قرار میگیرد که نشان دهندهی آلودگی احتمالی با مایکوباکتریوم توبرکلوزیس است.
رادیوگرافی قفسه سینه برای افتراق توبرکلوزیس فعال از نوع نهفته مورد استفاده قرار میگیرد.
تستهای خونی برای ارزیابی ساتوکینهای اختصاصی که در پاسخ به حضور مایکوباکتریوم توبرکلوزیس در خون آزاد شدهاند، بهکار میرود.
درمان
داروهای ضدسل متعددی برای درمان مورد استفاده قرار میگیرند. درمان معمولا حداقل شش ماه طول کشید و پس از آن بیمار باید حتما تحت بررسی و مانیتورینگ یک متخصص عفونی باشد.
برای بازگشت کامل سلامتی فرد و پیشگیری از سرایت بیماری به سایر افراد، درمان فرد باید حتما دورهی درمان تکمیل گردد.
پیشگیری
در محیطهای با خطر بالای انتقال بیماری،حتما باید دستورالعملهای حفاظتی را مدنظر داشت، مثل استفاده از ماسکهای اختصاصی برای پیشگیری از انتقال سل
بیماران با تشخیص توبرکلوزیس نهفته حتما باید تحت درمان دارویی ضدسل قرار گیرند تا از تبدیل آن به توبرکلوزیس فعال پیشگیری شود.
در کشورهایی که توبرکلوزیس بهصورت اندمیک است، واکسیناسیون BCG( باسیل کالمت و گرین)( bacille Calmette-Guérin )باید انجام پذیرد.